صحبت‌های چند روز پیش انسیه خزعلی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده که گفته بود «برای حجاب و عفاف مردان و پسران باید آموزش‌هایی در نظر گرفته شود تا زیست عفیفانه‌تری داشته باشیم» ما را بر آن داشت برای یافتن نقش مردان در نهادینه کردن عفاف در جامعه به کنکاش بیشتری بپردازیم؛ اینکه مرد در جامعه یا خانواده، برای اینکه خود عفیف باشد و به پاک زیستی و پاکدامنی اطرافیان خود کمک کند، چه تکالیفی بر عهده دارد؟
گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پیرو همین پرسش و یافتن پاسخی برای آن است. با ما همراه باشید.
برتری عفت بر شهادت
دکتر هدایت‌نیا در ابتدا با اشاره به روایتی از امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج‌البلاغه، می‌گوید: آن حضرت در کلام کوتاهی مقایسه‌ای میان مجاهد شهید و فرد عفیف و پاکدامن کرده و عفیف را کمتر از مجاهد شهید نمی‌شمرد. حضرت می‌فرماید: « اجر و پاداش مجاهد شهید راه خدا بیشتر از کسی نیست که قدرت بر گناه دارد اما خویشتن‌داری می‌کند. فرد عفیف و خویشتندار نزدیک است که فرشته‌ای از فرشتگان خدا شود». اینکه فرد باعفت هم‌تراز با مجاهدان شهید و همسان با فرشتگان خداست، نشان‌دهنده اهمیت مسئله است.
او تشریح می‌کند: منظور از عفاف، نیروی درونی است که میتواند کمک کند فرد هیجانات جنسی و غریزه شهوانی خود را کنترل کند. حجاب ذیل مسئله عفاف تعریف می‌شود و بحث عفاف کلی‌تر از حجاب است. عفاف جنسیتی نیست و تکلیفی برای زنان و مردان است. اگر از نگاه تکالیف مرد نگاه کنیم، سه ساحت و لایه دارد. بعضی مباحث وظایف فردی، بعضی وظایف خانوادگی و بعضی دیگر وظایف اجتماعی است.
این استاد حوزه و دانشگاه در مورد اینکه برخی افراد جامعه، عفاف را مختص خانم‌ها می‌دانند نیز توضیح می‌دهد: این برداشت عامه‌پسند یا غالب‌پسند به دلیل تفاوت‌های روان‌شناختی و زیست‌شناختی زنان و مردان است والا رفتار منافی عفت دو طرف دارد، یک سمت آن خانم و سمت دیگر آقاست. اما تفاوتی که وجود دارد به دلیل نقش تحریک‌کنندگی بانوان است. معمولاً مردان، بصری تحریک شده و بانوان به واسطه جذابیت‌های زیستی که خداوند در اختیار آنان قرار داده در این امر دخیل هستند. در ادبیات دینی ما و برخی آیات قرآن کریم، این مسئله در واژه گزینی‌ها تأثیر گذاشته است. با اینکه در این بحث، خطاب‌های دینی به مردها پررنگ است اما در گفتمان، برنامه‌سازی‌ها و سخنرانی‌ها مغفول مانده است.
غض بصر، راهکاری برای پاکدامنی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به روایتی اشاره و بیان می‌کند: در جامعه بارها و بارها روایاتی نقل شده که اگر زنی با زبان، شوهرش را آزار دهد، خداوند هیچ حسنه‌ای را از او قبول نمی‌کند. در همان روایات در مورد مرد هم آمده اگر مردی همسر خود را آزار دهد... اما چون در مجالس این‌طور گفته شده و گوینده‌ها معمولاً آقایان و مخاطبان، بانوان بوده‌اند، شاید جبر زمانه شاید هم فرهنگ و... سبب شده این گفتمان شکل بگیرد و حالا همه بر این باور هستند اگر بانوان عفیف باشند تمام مشکلات حل می‌شود. در صورتی که یکی از دلایل بدحجابی و بدپوششی، میل به دیده شدن است و اگر مردان از نظربازی پرهیز کنند، یکی از علل و انگیزه‌های مهم از بین می‌رود.
دکتر هدایت‌نیا با اشاره به برخی از آیات می‌گوید: در ادبیات دینی، حجم بسیار گسترده‌ای از آیات و روایات برای نهادینه‌سازی عفاف بیان شده؛ ازجمله روش‌های عفاف و حجاب در قرآن کریم با محوریت «غض بصر» در آیه 30 و 31 سوره نور مطرح شده است. این عبارت که در دو آیه از آیات الاحکام قرآن کریم مطرح شده، جایگاه ویژه‌ای در فهم دیدگاه قرآن درباره نحوه ارتباط زنان و مردان در جامعه دارد و از جمله مستندات فقهی برای فتوا در این زمینه است. این آیه مربوط به عفت و پاکدامنی و پاک‌سازی از انحرافات جنسی است و بحث‌های مختلف آن از این نظر انسجام روشنی دارد. آیات مورد بحث که احکام نگاه کردن و چشمچرانی و حجاب را بیان می‌کند نیز کاملاً به این امر مربوط است. در آیه نخست آمده به مؤمنان بگو چشم‌های خود را از نگاه کردن به زنان نامحرم و آنچه نظر افکندن بر آن حرام است، فرو گیرند و دامان خود را حفظ کنند.
این پژوهشگر حجاب ادامه می‌دهد: این آیه نمیگوید مؤمنان باید چشم‌هایشان را ببندند، بلکه می‌گوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند و این تعبیر لطیفی است. اگر انسان هنگامی که با زن نامحرمی روبه‌رو می‌شود بخواهد چشم خود را به کلی ببندد، ادامه راه رفتن و مانند آن، حتی زندگی اجتماعی برای او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او برگیرد و چشم خود را پایین اندازد گویی از نگاه خود کم کرده است.
گام اول پاک‌زیستی
او به راهکارهایی برای نهادینه کردن عفاف در مردان نیز اشاره کرده و می‌گوید: خطاب‌هایی که برای نهادینه‌سازی عفاف آمده، معمولاً بین زنان و مردان مشترک است. روایات متعددی در مورد کنترل ذهن و پرهیز از خیال‌پردازی شهوانی داریم. آقا امیرالمؤمنین(ع) در این مورد می‌فرماید: «کسی که در اطراف گناه بسیار بیندیشد، سرانجام به آن کشیده خواهد شد». پرهیز دادن ذهن از افکار شهوت‌آلود، گام اول برای پاک‌زیستی یا پاکدامنی است. در صورت انس با این افکار، قلب قساوت پیدا کرده و به‌تدریج زمینه فساد را فراهم می‌کند. دوری از خلوت گزیدن و تنها بودن نیز از دیگر راهکارهاست.
حجت‌الاسلام هدایت نیا تأکید می‌کند: اصل حکم تعفف، مشترک است و اختصاص به زنان یا مردان ندارد. راهکارها، تکنیک‌ها و مهارت‌ها گاهی متفاوت است اما اصل مسئله جنسیتی نیست و بر مرد و زن واجب است عفیف زندگی کنند.
نظر شما