در روایات اهل بیت(ع)، ویژگی‌های افراد صالح و شایسته برای منصب‌های حکومت اسلامی به وضوح بیان شده که اگر بخواهیم مدینه فاضله داشته باشیم و حکومت اسلامی موفقی را به دنیا ارائه دهیم، همگان باید آن ویژگی‌ها را در نظر بگیرند و براساس آن رفتار و انتخاب کنند. ازجمله آن‌ها، سه ویژگی مهمی است که امام رضا(ع) در روایتی به آن اشاره می‌کنند.
۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر استاد حوزه و پژوهشگر حوزه دین، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید فاقدی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.
با توجه به نزدیکی انتخابات، آیا از روایات امام رضا(ع) می‌توان ملاک‌های اشخاص شایسته برای مسئولیت در نظام مقدس اسلامی را بیان کرد؟
در روایات اهل‌بیت(ع) ملاک‌ها و معیارهای خوبی برای کارگزاران صالح و شایسته حکومت اسلامی بیان شده که می‌تواند نقشه راه خوبی برای یک حکومت ترسیم کند. تمام این روایات را می‌توان در این سه اصل کلیِ وسیعی که امام رضا(ع) از قول از پیامبر اکرم(ص) نقل فرموده‌اند، خلاصه کرد: «من عامل الناس فلم یظلمهم و حدثهم فلم یکذبهم و وعدهم فلم یخلفهم؛ فهو ممن کملت مروته وظهرت عدالته و وجبت اخوته وحرمت غیبته». این روایت را شیخ صدوق -قدس سره- در کتاب گرانسنگ عیون اخبارالرضا(ع) نقل کرده که تأمل در مفهوم آن و به کار بستن آموزه‌هایش می‌تواند مدینه فاضله‌ای را که بشریت به دنبال آن است، فراهم آورد. ما هم در این ایام مهم و سرنوشت‌ساز، می‌توانیم با استفاده از این روایت، افراد صالح و شایسته را برای مسئولیت‌های مهم کشور انتخاب کنیم.
بنا بر این روایت ارزشمند، عواملی را که ثامن‌الحجج(ع) آن‌ها را معیار تشخیص افراد صالح قرار داده برای مخاطبان ما بگویید.
عالم آل‌محمد(ع) امام رضا(ع) در این روایت برای اینکه یک فرد شایستگی داشته باشد که به او اعتماد کرد سه ویژگی مهم را بیان می‌فرماید. این ویژگی‌ها برای هر فردی که بخواهیم او را به عنوان فرد مورد اعتماد، وکیل و یا عامل در تعاملات اجتماعی قرار دهیم قابل تطبیق است. اگر چه برخی از شروح، این روایت را منحصر به طرف معامله‌های اقتصادی دانسته‌اند اما به نظر معنایی وسیع‌تر دارد و هر فردی که قرار است به عنوان وکیل یا کارگزار مسائل اجتماعی معرفی شود، باید این ویژگی‌ها در او وجود داشته باشد و این سه ویژگی سبب می‌شود احترام او در همه ابعاد واجب شود. اولین عامل، ظلم نکردن به مردم است. این امام همام(ع) ظلم نکردن در ابعاد مختلف را ویژگی اول یک شخص صالح بیان می‌کند که می‌توان از او در حکومت اسلامی استفاده کرد تا مدینه فاضله شکل بگیرد. اگر دیدید شخصی در سابقه خود، ظلم به مردم، ظلم به محرومان و ظلم به بیت‌المال دارد، اصلاً صلاحیت پذیرفتن مسئولیت در حکومت اسلامی را ندارد. اگر کسی همان‌طور که امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرماید «کونا للظّالم خصماً و للمظلوم عوناً» خصم ظالم و یار مظلوم بود، او را انتخاب کنید. خصم، غیر از دشمن است. یک وقتی شخص، دشمن ظالم است یعنی از ظالم بدش می‌آید. این کفایت نمی‌کند، بلکه باید خصم او باشد، یعنی مدعی‌اش شود. خصم، معنایش این است که دشمنِ مدعی باش؛ دشمنی باش که گریبان ظالم را می‌گیرد و او را رها نمی‌کند.
اگر در طول تاریخ، دست‌های با ایمان، گریبان ظالمان را می‌گرفتند، ظلم این‌قدر پیش نمی‌رفت؛ بلکه از ریشه محو می‌شد. امروزه به خاطر عمل‌نکردن به همین یک کلمه وصیت امیرالمؤمنین(ع)، دنیا پر از منجلاب و بشریت دچار بدبختی‌های فراوانی شده است. وقتی می‌خواهی یاور مظلوم هم باشی، نمی‌فرماید طرفدار او باش. نخیر! بلکه باید کمکش کنی؛ هر چه می‌توانی و به هر نحوی که می‌توانی. این ویژگی اول بود که مردم ما باید با تحقیق و جست‌وجو در سابقه نامزدها، ببینند اهل ظلم در همه شکل‌های آن؛ از ظلم به افراد، ظلم به زیردست و ظلم به بیت‌المال بوده یا نه و اگر سابقه‌ای از ظلم در او نیافتند او را حائز اولین ویژگی بیان شده توسط امام(ع) بدانند.
دومین ویژگی که حضرت رضا(ع) برای یک فرد صالح می‌فرمایند چیست؟
حضرت(ع) به عنوان دومین ویژگی شخص صالح، می‌فرماید: «حدّثهم فلم یکذبهم» کسی که اهل راست‌گویی باشد، شایسته و صالح است. مردم باید دقت داشته باشند فردی انتخاب شود که در سخنان و صحبت‌هایش اهل دروغ‌گویی نباشد. مبادا کسی را انتخاب کنند که در مسئولیت گذشته‌اش، دروغ و کذب را آسان می‌شمرده و همواره با دروغ، مردم را فریب می‌داده است. امام رضا(ع) مانند پدران بزرگوار خود، صداقت و راست‌گویی را کلید نجات دانسته و آن را عاملی برای صلاحیت و شایستگی افراد برای قابل اعتماد و عادل بودن می‌داند.
آن امام عزیز(ع) می‌فرماید: اگر شخصی سخن گفت و در آن دروغی نبود، بدانید قابل اعتماد است و دومین ویژگی یک مسئول شایسته و عادل را داراست. ویژگی بعدی که امام(ع) می‌فرماید، عمل به وعده است که بسیار اهمیت دارد.
این دو ویژگی، بسیار مهم و اساسی بودند. درباره وعده راستین هم توضیحی دهید.
سومین ویژگی که امام(ع) آن را بیان می‌کند، وعده‌های راستین است. حضرت می‌فرماید «وعدهم فلم یخلفهم» یعنی اگر کسی را دیدید که به وعده‌هایش عمل می‌کند، شایسته است ولی اگر شخصی، وعده دروغ زیاد می‌دهد و اصلاً در حیطه اختیاراتی که بعدها بدست می‌آورد، وعده نمی‌دهد بلکه فراتر از آن وعده می‌دهد؛ یعنی اهل وعده دروغ است و قابل اطمینان نیست.
متأسفانه در ایام تبلیغات انتخابات در تمام دنیا و کشورمان، با وعده‌های متعددی از سوی داوطلبان مواجه هستیم که برخی از آن‌ها با توجه به اوضاع اقتصادی کشور، عملیاتی نبوده و برخی نیز خارج از حیطه اختیارات نمایندگی است. مردم باید با راهنمایی قوانین و کمک گرفتن از اهل فن، بدانند آیا وعده‌های داده شده توسط برخی نامزدها قابلیت اجرا دارد و در اختیارات آن‌هاست یا نه. اگر به این یقین رسیدند که این وعده‌ها دروغ است بنا بر فرمایش امام رضا(ع)، آن‌ها اهل عدالت نیستند و شایستگی برای پذیرفتن مسئولیت ندارند. از آثار وعده‌های دروغین و گسترش آن در جامعه، این است که باب دروغ‌گفتن و توسل به اقدامات فریبنده باز شده و مبانی اخلاقی و دینی در یک جامعه اسلامی به‌راحتی تحت تأثیر قرار گرفته و مخدوش می‌شود. اثر دیگر مطرح کردن وعده‌های دروغین این است که اعتماد عمومی خدشهدار می‌شود.
نظر شما