انتقال پیام موضوعی که بشریت همواره به دنبال آن بوده تا فرهنگ و هنجارهای خود را نسل به نسل منتقل کند و همیشه سعی کرده تا از ظرفیت های مختلف برای این امر بهره برد و نفوذ پذیری بالا برای انتقال فرهنگ در انتخاب گزینه ها از درجه اهمیت بالایی برخورد دار بوده است.

هنر، تالیف کتب، تولید فیلم و بهره گیری از رسانه ها از جمله مولفه های انتقال پیام بوده اند که بشر از دوران گذشته تاکنون از آن بهره برده و بعضی از گزینه ها مثل سخنرانی و جلسات گفتمانی فراگیری بیشتر داشته و از طرفی زبان هنر سرعت انتقال و جاودانگی بیشتری را در مقایسه با دیگر راهکارها به خود اختصاص داده اما گذر زمان بر سلیقه کاری تاثیر می گذارد.

انتقال مفاهیم و پیام های ماندگار مثل واقعه کربلا که تنوع اتفاقات را به همراه داشته راهکارهای زیادی را نیز برای تبیین و تشریح این حادثه تاریخی اسلام ظهور داده که از جمله آن روضه خوانی، تعزیه، شعر و ادب، تولید کتاب، سخنرانی، فیلم سازی و جریان رسانه دیجیتال است.

تلفیق هنر و تشریح حادثه کربلا باعث شده تا تعزیه خوانی به عنوان هنر نمایش آیینی جایگاه خاصی پیدا کند و از طرفی اقبال عمومی را به سمت خود هدایت سازد که این اهمیت هنر و جذابیت های آن برای انتقال پیام را نشان می دهد.

ماندگاری هنر و عجین شدن آن با فرهنگ اصیل ملی هر مملکتی پایداری پیام را دو چندان می کند مثل سقاخانه ها که سبقه تاریخی در فرهنگ ایرانیان به سبب جایگاه و ارزش آب داشته و از طرفی پیوند قیام کربلا با موضوع آب به عنوان اصل زندگی توانسته جایگاه سقاخانه ها را در پیام رسانی دو چندان کند.

احداث سقاخانه ها در بافت های زندگی مردم همواره فرهنگ آب و جایگاه قیام کربلا را در اذهان عمومی متصور ساخته و همیشه نسل های جدید نیز با مشاهده آن، در ذهن خود کربلا را مجسم ساخته اند.

هنرمعماری با ساخت سقاخانه ها پیام عاشورا را منتقل کرده و کارکرد این عرصه توانسته در جریان سازی نقش خوبی پیدا کند که در اصفهان  مناطق تاریخی و قدیمی این استان تعدد سقاخانه ها مشهود و با فرهنگ مردم عجین شده است.

گرچه این روزها از تخریب و خسارت به این آثار تاریخی سخن به میان آمده اما ثبت تاریخی آن فرصتی شده تا این بناهای فرهنگی از جامعه رخت نبندد.

ثبت ملی سقاخانه های استان اصفهان

تشکیل پرونده و انجام سیر قانونی ثبت سقاخانه های استان اصفهان در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار گرفت و سال ۹۱ مسئولان این نهاد از تحقق این وعده خبر دادند.

سرپرست اسبق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در شهریورماه سال ۹۱ از ثبت ملی سقاخانه های نصف جهان خبر داد و گفت: در بین ۱۰ اثر ثبتی دیگر این آثار ارزشمند نیز ثبت شد.

حفظ و نگهداری این آثار تاریخی علاوه بر اینکه بر عهده دستگاه متولی یعنی میراث فرهنگی است، شهرداری و مردم هم باید نقش خود را ایفا کنند.

حفظ آثار تاریخی اصفهان در رصد کارشناسان شهری و میراثی

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با اشاره به اینکه حفظ بافت تاریخی و آثار تاریخی حائز اهمیت است، گفت: خبر تخریب و فرسایش بافت و بناهای تاریخی شهروندان را نگران کرده و دوستداران میراث فرهنگی از چنین وضعی گلایه مند هستند.

امیر کرم زاده با بیان اینکه حفظ بافت تاریخی و بناهای ارزشمند در تعامل مدیریت شهری و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان انجام می شود، افزود: رصد بافت تاریخی و بناهای ارزشمند دارای شناسه میراث فرهنگی در یک تیم مشترک امکان پذیر است.

وی ادامه داد: کمیته مشترک بین نیروهای شهرداری و کارشناسان خبره میراث فرهنگی این موضوع را رصد و برای آن تصمیم سازی کند.

کرم زاده حفظ بنای سقاخانه ها در بافت تاریخی شهر را مهم خواند و اذعان داشت:‌ در رصد تیم مشترک، برای اصلاح و بهسازی این ظرفیت های فرهنگی کار خواهد شد.

تنوع سقاخانه های عمومی و شاخص در استان اصفهان

آماری دقیق از سقاخانه های احداث شده در استان اصفهان وجود ندارد اما پیش بینی می شود که شمار این بناها به بیش از هزار باب برسد که بخشی از آن سابقه تاریخی و با قدمت دوران صفوی هستند و از نگاه میراث فرهنگی حائز اهمیت بوده و باید مرمت و نگهداری شوند.

بخشی از این سقاخانه ها که سابقه تاریخی دارند و به گفته مسئولان میراث فرهنگی قدمت آنان به دوران صفوی و قاجاریه می رسد.

سقاخانه هارونیه و بازار حاج محمد، مقابل پارکینگ کرمانی اصفهان و تعدادی سقاخانه نیز در شهرهای استان از جمله این بناهای تاریخی و فرهنگی محسوب می شوند.

بسیاری از سقاخانه ها نیز با هدف آبرسانی و رفع حاجت تشنگی مردم ایجاد شده اند اما در فرهنگ ما حائز اهمیت بوده و در یادآوری واقعه کربلا نقش دارد.

لزوم مراقبت در تهدید فرهنگی برای سقاخانه‌ها

سقاخانه ها از لحاظ فرهنگی و تاریخی قابل توجه هستند اما این بناها تنها انتقال دهنده فرهنگ حادثه عاشورا بوده و گره گشای مشکل مردم هستند از این رو باید مراقب باشیم خرافات پاشنه آشیل این شاخصه نشوند.

گره زدن پارچه به نیت حاجت روایی و تبدیل آن به یک معبد چالشی فرهنگی است که خرافات گونه بوده و غفلت از آن منجر به بازی با اعتقادات خواهد شد.

تالیف کتب با موضوع سقاخانه ها

پژوهش‌های متعددی در حوزه سقاخانه ها و معماری و نقاشی آن ها شده که در استان اصفهان منصور دادمهر با تالیف کتابی با عنوان پژوهشی درباره سقاخانه‌ها و سنگابهای اصفهان به ابعاد مختلف این بناهای تاریخی پرداخته است.

مولف و پژوهشگر در این اقدام خود به بررسی تفاوت های سقاخانه ها و سنگابها نیز پرداخته است.