به گفته نجف دریابندری، کلمنز نام «مارک تواین» را در سال ۱۸۶۲ روی خود گذاشت که دریابندری به انتخاب این تخلص در مقدمه ترجمه «هاکلبری فین» اشاره کرده است.
تواین فرزند یک قاضی بود که از ۱۲ سالگی به خاطر فوت پدر مجبور شد در کارهای مختلفی مثل حروف‌چینی، روزنامه‌نگاری و قایقرانی مشغول شود.
تواین پس از اینکه سفری به فرانسه و ایتالیا داشت، تجربیات خود را در کتابی با نام «بی‌گناهان فرنگ» نوشت که پس از انتشار به سرعت به اثری محبوب در میان آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها بدل شد. سپس آثار او یک به یک منتشر شدند؛ «وزغ جهنده»، «بی‌گناهان در کشتی»، «تام سایر»، «شاهزاده و گدا»، «ماجراهای هاکلبری فین»، «عصر طلایی»، «یک یانکی اهل کنتیکت در دربار شاه آرتور»، «داستان یک اسب»، «بیگانه‌ مرموز» و... .
این آثار توسط مترجمان زیادی در ایران ترجمه و منتشر شده‌اند.
برای شناخت بیشتر مارک تواین و سبک نویسندگی او با محمد قصاع یکی از مترجمانی که تلخیص سه اثر «تام سایر»، «شاهزاده و گدا» و «ماجراهای هاکلبری فین» را ترجمه کرده به گفت‌وگو نشستیم.قصاع مترجم و نویسنده بیش از ۲۵۰ عنوان کتاب کودک و نوجوان است. ‌

چطور شد به مارک تواین علاقه‌مند شدید و آثارش را ترجمه کردید؟
مارک تواین نویسنده برجسته‌ای است که خواندن رمان‌هایش همیشه برای نوجوانان و بزرگسالان جذاب است. نوجوانیِ من مثل خیلی از هم‌نسلانم با خواندن آثار مارک تواین گذشت. همه ما از دیدن فیلم‌ها و خواندن «تام سایر» و «ماجراهای هاکلبری فین»خاطره داریم. این نوستالژی موجب شد وقتی وارد دنیای ترجمه شدم به سمت ترجمه آثار مارک تواین بروم. از آنجایی که احساس کردم شاید خواندن رمان‌های کامل او در حوصله نوجوان امروزی نباشد خلاصه کتاب‌های او را ترجمه کردم.

در این خلاصه کتاب‌ها، فقط متن خلاصه شده یا زبان هم ساده شده است؟
هم متن خلاصه شده و هم زبان روان‌تر شده است. زبان اواخر قرن۱۹ برای نوجوان انگلیسی‌زبان امروز کمی سخت‌خوان است و نویسندگان در پِی سادگی این متون برآمده‌اند. من هم در ترجمه به مخاطب امروز توجه کرده‌ام و کتاب‌ها در شمایلی آماده شد که نوجوان امروز ایرانی بتواند به اندازه خودش استفاده کند و انگیزه‌ای شود برای خواندن کتاب کامل.

چرا بعضی آثار مارک تواین بیش از بقیه شناخته شده و مورد توجه هستند مثل «تام سایر» و« هاکلبری فین»؟
در آن دوران رسم برده‌داری هنوز برقرار بود و ماجرای هر دو کتاب، پیش از لغو برده‌داری در آمریکا رخ می‌دهد و مارک تواین با توصیف دقیق مشکلات برده‌ها و انتخاب جیم (بردۀ فراری) به عنوان یکی از شخصیت‌های اصلی «ماجراهای هاکلبری فین» بدون اغراق و شعارزدگی، به برده‌داری و نژادپرستی می‌تازد. تواین در روایت داستان «ماجراهای هاکلبری فین» آن‌قدر ظریف و دقیق عمل می‌کند که بدون ذکر مشخصات ظاهری و تنها با تنظیم و انتخاب نوع جملات، حتی رنگ پوست قهرمانان را تصویر می‌کند. انتشار این اثر در آن زمان با موج عظیمی از تشویق در سراسر دنیا روبه‌رو شد. روایت منحصربه‌فرد مارک تواین از زندگی پسرک داستان، او را تبدیل به نویسنده محبوب توده‌ها کرد.

برای همین ارنست همینگوی درباره‌ «ماجراهای هاکلبری فین» می‌گوید تمام ادبیات مدرن آمریکا از این کتاب می‌آید و فاکنر، مارک تواین را پدر ادبیات مدرن آمریکا می‌داند؟
بله، او رمان‌نویس منتقد جامعه آمریکاست که در آثارش به مطرح کردن فقر و مسائل اجتماعی محیط اطراف خود می‌پرداخت و با طنزی تلخ و گزنده ناکامی‌های زندگی‌اش را بیان می‌کرد. او را بهترین طنزنویس آمریکا می‌دانند. او در دوره‌ای قرار گرفت که شانس این را داشت آثارش به صورت وسیع در اختیار مردم قرار بگیرد. نویسندگان این دوره (اواخر قرن۱۸ و اوایل قرن۲۰) نویسندگانی بودند که خیلی عمیق می‌نوشتند. مارک تواین در خلق ماجراهای پی‌درپی مهارت خاصی داشته و خواننده را در داستان‌هایش با ماجراجویی مواجه می‌کند و به قصه و روایت داستانی معتقد بوده است.

سبک نویسندگان هم‌عصر او همین‌طور بوده است؛ تولستوی، ژول ورن، هکتورمالو و لویس کارول که «آلیس در سرزمین عجایب» را نوشته با همین منطق روایی داستان در داستان، داستان‌هایشان را نوشته‌اند.
دقیقاً و به همین دلیل این نویسندگان و آثارشان ماندگار شده‌اند. اگر به عناوین نویسندگان نیمه دوم قرن۱۹ و دو دهه نخست قرن۲۰ آمریکا و اروپا نگاهی بیندازید با فهرست طولانی از اسم روبه‌رو می‌شوید که از این تعداد، نویسندگان کمی ماندگار شده‌اند. این ماندگاری به‌خاطر نوآوری در سبک و ادبیات، شیوه داستان‌سرایی و شرایط اجتماعی، تبلیغات و ناشران بوده است.

مارک تواین زندگی عجیبی داشته، راننده کشتی بخار بوده نجاری و روزنامه‌نگاری کرده و سابقه کار در معدن را هم تجربه کرده است. این تجربه‌های زیستی چه تأثیری بر ماندگاری آثارش داشته‌اند؟
بی‌تردید تجربه زیستی او تأثیر عمیقی بر نوشته‌هایش داشته است. در عین حال مگر می‌شود یک نویسنده تخیل قوی نداشته باشد و اثری ماندگار خلق کند؟ نه فقط مارک تواین، بلکه بیشتر نویسندگان دوره‌هایی از زندگی‌شان شغل‌های متعددی داشته‌اند مثل ارنست همینگوی که شرکت در خط مقدم جبهه‌های جنگ داخلی اسپانیا به عنوان خبرنگار، سفرهای توریستی به حیات‌وحش آفریقا، ماهی‌گیری، شکار حیوانات وحشی و زندگی در کوبا را تجربه کرده و یا «جان گریشام» که وکیل است و رمان‌های حقوقی‌اش را در پِی همین تجربه‌های زیستی و شغلی‌اش می‌نویسد.
به هر حال نویسنده برای نوشتن هم تخیل و هم تجربه لازم دارد و چرخه زندگی و جهان‌بینی آن‌هاست که روی نوشته‌هایشان تأثیر می‌گذارد.

زنده‎‌یادها نجف دریابندری و محسن سلیمانی نخستین مترجمانی بودند که آثار مارک تواین را ترجمه کردند. با وجود این، ترجمه‌های متعددی از آثار این نویسنده در بازار کتاب وجود دارد. نظر شما درباره تعدد ترجمه از یک نویسنده چیست؟
از آنجایی که این آثار مخاطب دارد ناشران به دنبال ترجمه‌های این آثار هستند. ایرادی ندارد ناشر از قِبَل یک‌سری کتاب‌ها سود کند تا بعد بتواند اثر تألیفی را تولید کند و در اختیار مخاطب قرار دهد. بنابراین ناشران به خاطر اطمینان از فروش یک اثر، سفارش ترجمه می‌دهند که با توجه به اقبال مخاطب امروز به آثار مارک تواین، این اتفاق برای آثار او هم رخ داده است.
هر کتابی هر چند هم خوب ترجمه شده باشد پس از ۲۰ یا ۲۵ سال باید توسط مترجم جدید برای مخاطب جدید ترجمه شود تا این ترجمه به‌روز باشد. تنها نقطه ضعف این است که در بازار کتاب تعداد آثار ترجمه از تألیف بیشتر است. این مسئله هم بر می‌گردد به حمایت نهادهای متولی از نویسندگان و مؤلفان داخلی.

خبرنگار: خدیجه زمانیان