اردیبهشت‌ماه به عنوان روز بزرگداشت شیخ کلینی نامگذاری شده است؛ محدثی که در سال ۲۵۵ در روستای کلین از توابع حسن‌آباد فشافویه در شهر ری متولد شد و دیری نپایید که آوازه او جهان اسلام را در بر گرفت و اثر ارزشمند ایشان کتاب «کافی» را در شمار یکی از کتب چهارگانه شیعه درآورد.
کلینی در دوران غیبت صغری زندگی کرد و به همین خاطر این توفیق را یافت با محدثانی که از امام عسکری(ع) یا امام هادی(ع) بدون واسطه حدیث شنیده بودند ملاقات کند. ایشان پس از عمری مجاهدت در حفظ و معرفی روایات اهل بیت(ع) و تربیت شاگردان بسیاری از جمله ابن‌قولویه صاحب کتاب «کامل الزیارات»، در سال ۳۲۹ و همزمان با شروع دوران غیبت کبری وفات کرد.
به همین مناسبت با حجت‌الاسلام و المسلمین حسن پویا؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی گفت‌وگو کرده است که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید.
حسن پویا ابتدا درباره عصر و زمانه شیخ کلینی اینگونه توضیح داد: اگر به عقب‌تر و زمان امام عسکری(ع) برگردیم، آن دوره، دوره ظهور نحله‌ها و اندیشه‌های مختلف بوده است و با شهادت امام حسن عسکری(ع) دوران غیبت صغری شروع می‌شود. شیخ کلینی در این اوضاع و احوال و نیمه قرن سوم و ابتدای قرن چهارم زندگی می‌کرده و با توجه به همین اوضاع و احوال است که مرحوم کلینی به متن روایات نقل‌شده توجه پیدا می‌کند و به جمع‌آوری آنها می‌پردازد و با نگاه خاصی آنها را تنظیم می‌کند.
وی افزود: ایشان با عنوان «ثقه الاسلام» شناخته می‌شود. این عنوان در آن ایام بسیار مهم بود و از مفهوم و معنای بلندی برخوردار بوده است. ایشان یکی از محدثین بزرگ شیعه است و عنوان ثقه الاسلام با توجه به این ویژگی ایشان معنای خاصی پیدا می‌کند. لذا با همین نگاه به آثار او و بویژه کتاب کافی نگاه می‌شود. همچنان که همه افراد ممکن است به عنوان یک انسان خطا داشته باشند این احتمال درباره ایشان هم می‌رود و ما نمی‌خواهیم بزرگان را در حد امام معصوم بالا ببریم ولی ایشان جایگاه رفیع و بلندی داشته که به این عنوان معنون شده است و کتاب ایشان جزء کتب اربعه محسوب می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده امام خمینی درباره ضرورت توجه به حدیث در آن دوران بیان کرد: وقتی ما نگاهی به صدر اسلام می‌کنیم مسئله منع حدیث را می‌بینیم که خودش نشان می‌دهد این کار آنقدر اهمیت داشته که حکومت‌هایی که نمی‌خواستند کلمات پیامبر(ص) و ائمه پخش شود جلوی نشر و نگارش حدیث را گرفتند. لذا مرحوم کلینی و افراد دیگری که در این زمینه گام برداشتند می‌دانستند این احادیث چقدر می‌تواند راهگشا باشد. بنابراین اصل این مسئله نشان‌دهنده اهمیت نگهداری احادیث و مکتوب کردن آنهاست چون در خود روایات هم سفارش شده علوم را با نوشتن حفظ کنید. مرحوم کلینی به خاطر اینکه می‌دانست این احادیث مفسر قرآن و اسلام است در این مسیر تلاش کرد.
اگر حدیث نبود...
پویا افزود: وقتی خود پیامبر(ص) در حدیث ثقلین فرمودند که من دو چیز گرانبها برای شما به یادگار می‌گذارم که آن دو قرآن و اهل بیت(ع) هستند، منظورشان شخص اهل بیت نبوده است بلکه منظور معارف اهل بیت(ع) بوده و این دو همراه و همگام هم هستند. در مورد قرآن خود خداوند فرموده آن را از تحریف حفظ می‌کند، لذا مهم است این تحفظ نسبت به احادیث اهل بیت(ع) هم اتفاق بیفتد لذا بزرگانی مثل کلینی به همین امر توجه ویژه داشتند. اگر احادیث نبود همین مقدار از معارف دین به دست ما نمی‌رسید و ما از مکتب اهل بیت(ع) محروم بودیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه درباره شخصیت کلینی گفت: مرحوم کلینی در خانه‌ای که منسوب به محبت اهل بیت بوده در شهر ری به دنیا می‌آید و به همین جهت ایشان معروف به رازی بوده است. ایشان تربیت‌یافته در مکتب اهل بیت(ع) بوده و از محدثین بزرگ در مکتب اهل بیت(ع) به شمار می‌آید و با توجه به جایگاهی که آن زمان شهر ری داشته و مکاتب مختلف مثل شافعی و حنفی در آن حضور داشتند، ایشان مکتب اهل بیت(ع) را معرفی می‌کند و از این جهت بسیار جایگاه بلند و رفیعی داشته است. اعتمادی که شیعیان با اطلاق عنوان «ثقه الاسلام» به ایشان داشتند و همچنین نزدیک بودن به عصر ائمه یکی از مهمترین مواردی است که باید به آن توجه کرد چون هرچه به عصر ائمه(ع) نزدیک می‌شویم نقل روایات از آنها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و ایشان چون به آن عصر نزدیک است جایگاهش نسبت به سایر کسانی که بعدها به حدیث پرداختند، متفاوت است.
کافی برای شیعیان کافی است
وی درباره اهمیت کتاب کافی عنوان کرد: مرحوم کلینی به جهت جایگاهی که از نظر علمی داشته بعد هم که به بغداد سفر می‌کند میان علمای اهل سنت مشهور می‌شود و جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند و همین جهت دست به احیای آثار شیعه می‌زند. علی القاعده ایشان در عصر خودش یکی از نام‌آورترین افراد بوده که توانسته روایات را جمع‌آوری کند و در دوران غیبت صغری با نواب امام عصر(عج) مرتبط بوده و حتی معروف است که امام عصر(عج) درباره کتاب ایشان فرمودند که کتاب کافی برای شیعیان ما کافی است.
وی افزود: به هر حال کتاب ایشان در میان کتب مشابه خودش از این ویژگی برخودار است که همه مسائلی که برای یک شیعه مورد نیاز است در آن وجود دارد؛ چه بخش اصول و چه بخش فروع. بنابراین جایگاه کتاب ایشان از نظر اهمیت در بین آثار حدیثی شیعه منحصر به فرد است و کتاب‌هایی که بعدا نوشته شدند در این راستا تلاش کردند ولی هیچ کدام به جایگاه کتاب کافی نمی‌رسند.
آیا همه احادیث کافی معتبر هستند؟
وی درباره حجیت و اعتبار روایات کتاب کافی توضیح داد: بین علما و فقهای شیعه و محدثین این بحث وجود دارد که آیا تمام روایات کافی حجیت و اعتبار دارد یا خیر. حتی در مورد دیگر آثار از جمله کتاب بحار الانوار هم همین بحث وجود دارد. اشاره کردم ما غیر از حضرات معصومین، کسی را معصوم نمی‌دانیم و مرحوم کلینی در هر جایگاهی بوده باز ممکن است برخی احادیثی که نقل کرده اعتبار لازم را نداشته باشد با این حال می‌توان گفت نود و پنج درصد روایات کافی صحیح است. به هر ترتیب این اختلاف نظر وجود دارد و طبیعی هم هست و در مسائل علمی و حوزوی این مباحث وجود دارد و خیلی هم خوب است و خود این تضارب آرا و نقل کردن آرا حتی در مورد اشخاصی مثل کلینی و شیخ طوسی مفید است و هیچ ایرادی ندارد. لذا برخی کتاب «الصحیح من الکافی» نوشتند و سعی کردند احادیث صحیح کافی را معرفی کنند. در مجموع این اختلاف نظرها موجب نمی‌شود اصل کتاب از بین برود و ارزشش کم شود.
وی در پایان درباره راز ماندگای این کتاب توضیح داد: به اعتقاد من یک دلیلش شخصیت خود کلینی است، یک دلیلش اتقان این اثر است، یک دلیلش نزدیک بودن نگارش کتاب به زمان ائمه است و همچنین شاگردان مرحوم کلینی که توانستند این کتاب را ترویج کنند. در میان شاگردان ایشان افراد بزرگی مثل ابن قولویه قمی بودند که در ترویج این کتاب موثر بودند و موجب شدند این کتاب مورد توجه قرار بگیرد. مضاف بر این باید به اساتید بزرگی که ایشان داشتند اشاره کرد، افرادی مثل عیسی اشعری و ابن ادریس قمی که مجموع اینها باعث شده کتاب کافی از اتقان و ماندگاری منحصر به فردی برخوردار شود.
نظر شما